รพ.สต.แม่ยื้อ ตำบลหนองไม้กอง อำเภอไทรงาม จังหวัดกำแพงเพชร

โรคมาลาเรีย (Malarai)

          เป็นโรคที่มียุงเป็นพาหะ แต่เป็นคนละชนิดกันกับโรคไข้เลือดออก เพราะโรคไข้เลือดออกจะมียุงลายเป็นพาหะ แต่โรคมาลาเรียจะมี “ยุงก้นป่อง” เป็นพาหะนำโรค สามารถติดต่อจากคนสู่คนได้ ทำให้ระบาดได้ง่ายเป็นวงกว้าง โดยผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคนี้มักอาศัยอยู่บริเวณชายป่า ชายเขา จำนวน 400 คน พบว่ามีเชื้อเพราะยุงก้นป่องเป็นยุงที่อยู่ในป่า ทำให้คนที่อาศัยอยู่ในบริเวณดังกล่าวมีความเสี่ยงมากกว่าคนพื้นที่อื่นๆ ในการเกิดโรค ล่าสุดยังพบว่าเมื่อทำการเจาะเลือดกลุ่มคนที่อาศัยอยู่ในบริเวณายป่าชายเขาจำนวน 400 คน พบว่ามีเชื้อมาลาเรียอยู่ถึง 200 คน เรียกว่าครึ่งต่อครึ่งกันเลยทีเดียว จึงเป็นปัญหาที่ต้องรีบจัดการให้เหมาะสม สำหรับวิธีป้องกันคือการพ่นยาในพื้นที่ แต่อุปสรรคคือชาวบ้านมักไม่ยอมเพราะกลัวว่าจะมีปัญหากับนกที่ตัวเองเลี้ยงไว้ทำให้ยากแก่การป้องกัน

ลักษณะทางคลินิก

         ระยะฟักตัวโดยทั่วไปใช้เวลา 10-14 วันคือระยะเวลาตั้งแต่ถูกยุงกัดจนกระทั่งเกิดอาการของมาลาเรีย ดังนั้นหากเกิดไข้หลังจากเข้าป่าในสัปดาห์แรกไม่น่าจะเกิดจากเชื้อมาลาเรียนอกจากนั้นไข้ที่เกิดจากเชื้อ พี.ฟาลซิปารัมจะเกิดทุก 2 วัน ส่วนไข้ที่เกิดจากเชื้อ พี.ไวแวกซ์จะเกิดทุก 3 วัน

อาการและอาการแสดง

         ในระยะ 2-3 วันแรก ไข้ยังจับไม่เป็นเวลา ประมาณปลายสัปดาห์ที่หนึ่งจะเริ่มจับไข้เป็นเวลา 2-3 วันแล้วแต่ชนิดของเชื้อ อาการของไข้จะมี 3 รยะ คือ

·        ระยะหนาวสั่นและเกร็ง ขณะนี้อุณหภูมิของร่างกายจะเพิ่มขึ้น ชีพขจรจะเร็วและเบา แรงดันโลหิตเพิ่ม ผิวเย็นซีด อาจจะมีอาการคลื่นไส้ อาเจียน และปัสสาวะบ่อยรยะนี้อาจจะนาน 15-60 นาที
         ระยะร้อน อุณหภูมิร่างกายจะสูง ชีพขจรแรง แรงดันโลหิตจะสูง ลมหายใจร้อนผิวจะแดง กระหายน้ำ มีอาการกระสับกระส่าย บางคนไม่ค่อยรู้ตัว ช่วงนี้ใช้เวลา 2 ชั่วโมง

·      ระยะเหงื่อออก ระยะนี้เหงื่อจะเริ่มออกที่ขมับก่อนแล้วจึงออกทั้งตัว อุณหภูมิและชีพขจรจะกลับสู่ปกติ ผู้ป่วยจะเพลียและหลับไป

·       -ระยะพัก คือระยะที่ไม่มีไข้ ผู้ป่วยจะสบายดี

    ภาวะแทรกซ้อนของมาลาเรีย

              ผู้ป่วยที่เป็นมาลาเรียชนิด พี.ฟาลซิปารัมอาจจะมีภาวะแทรกซ้อนอย่างรุนแรง ซึ่งอาจจะเกิดขึ้นกับระบบใดระบบหนึ่ง หรือเกิดพร้อมกันหลายระบบก็ได้ ภาวะแทรกซ้อนมักจะเกิดในคนที่ไม่มีภูมิคุ้มกันและได้รับการรักษาไม่เพียงพอ ภาวะแทรกซ้อนมักจะเกิดเมื่อมีการติดเชื้อมาลาเรียอย่างรุนแรง คือเม็ดเลือดแดงมีการติดเชื้อมากกว่า 5 % และร้อยละ10ของเม็ดเลือดแดงที่มีการติดเชื้อจะมีเชื้อมาลาเรียมากกว่า 2 ตัว ภาวะแทรกซ้อนที่พบได้คือ

1.    ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นกับระบบประสาท

·         มาลาเรียขึ้นสมอง(Cerebral malaria) เป็นภาวะที่ผู้ป่วยมาลาเรียและมีอาการทางสมองร่วมด้วย มักจะเกิดในผู้ที่ติดเชื้อมาลาเรียเป็นจำนวนมากสามารถตรวจพบเซลล์ Schizoite ในการตรวจเลือด ผู้ป่วยจะมีอาการปวดศีรษะมาก ไข้สูง มีบุคลิกเปลี่ยนแปลง ซึมจนไม่รู้สึกตัว หรือชักจนหมดสติ อาจจะพบว่ามีอัมพาตครึ่งซีก ซึ่งหากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้องอาจจะถึงแก่ความตายได้ง่าย หากได้รับการรักษาทันผู้ป่วยก็จะฟื้นอย่างรวดเร็ว ส่วนใหญ่จะฟื้นใน 24-72 ชั่วโมง ถ้าเกิน 48 ชมแล้วผลมักจะไม่ดี

·         มาลาเรียขึ้นสมอง(Cerebral malaria) เป็นภาวะที่ผู้ป่วยมาลาเรียและมีอาการทางสมองร่วมด้วย มักจะเกิดในผู้ที่ติดเชื้อมาลาเรียเป็นจำนวนมากสามารถตรวจพบเซลล์ Schizoite ในการตรวจเลือด ผู้ป่วยจะมีอาการปวดศีรษะมาก ไข้สูง มีบุคลิกเปลี่ยนแปลง ซึมจนไม่รู้สึกตัว หรือชักจนหมดสติ อาจจะพบว่ามีอัมพาตครึ่งซีก ซึ่งหากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้องอาจจะถึงแก่ความตายได้ง่าย หากได้รับการรักษาทันผู้ป่วยก็จะฟื้นอย่างรวดเร็ว ส่วนใหญ่จะฟื้นใน 24-72 ชั่วโมง ถ้าเกิน 48 ชมแล้วผลมักจะไม่ดี

2.      ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นกับระบบหัวใจและหลอดเลือด

หรือมาลาเรียที่มีอาการช็อค อาการนี้จะเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและมักจะร่วมกับอาการ หมดสติ หน้าซีด ตาลึก เหงื่อออก ตัวเย็น หายใจหอบลึก ชีพขจรเร็ว แรงดันเลือดต่ ท้องร่วง  อาเจียน ภาวะนี้เกิดจากปริมาณเลือดที่ไหลเวียนลดลงอย่างทันที เนื่องจากมีภาวะเลือดข้น

3.      ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดกับระบบหายใจ

ผู้ป่วยจะเกิดอาการหายใจวายทันที มีอาการหอบเหนื่อย มีอาการเขียวการถ่ายภาพรังสีทรวงอกจะพบมีการคั่งของเลือดในปอด นอกจากนั้นยังพบว่ามีการติดเชื้อในปอดเพิ่มขึ้น

4.      ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดกับระบบทางเดินอาหาร

มีอาการตั้งแต่คลื่นไส้อาเจียนธรรมดาจนปวดมาก ท้องเดิน อาจจะมีมากเหมือนอหิวาตกโรค อุจาระอาจจะเป็นมูกหรือเลือดซึ่งเชื่อว่าเกิดจากผนังลำไส้ขาดออกซิเจน

อาการแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นกับตับ พบได้บ่อยมาก ผู้ป่วยจะมีอาการตัวเหลืองตาเหลืองวันที่ 3-4 ของไข้ ตับโตกดเจ็บสมรรถภาพของตับจะเสื่อมลง เมื่อหายแล้วการทำงานของตับจะกลับสู่ปกติ

5.      ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นกับระบบขับถ่ายปัสสาวะ

พบได้บ่อยในผู้ที่มีอาการมากและมีอาการช็อค แต่บางรายก็ไม่มีอาการช็อค อาการที่สำคัญคือผู้ป่วยจะปัสสาวะน้อยลงจนถึงไม่มีเลย ปัสสาวะน้อยกว่า 500 มล.ต่อวัน การทำงานของไตเสื่อมลง มีอาการของไตวายหากรักษาไม่ทันอาจจะมีโรคแทรกซ้อนทำให้เกิดน้ำท่วมปอด

6.      มาลาเรียเรื้อรัง

หมายถึงการจับไข้อยู่นานหรือมีการจับไข้กลับไปกลับมาซ้ำหลายครั้ง ไม่ว่าจะเป็นการได้รับเชื้อใหม่หรือเชื้อเก่าที่ยังคงเหลือค้างอยู่ในร่างกาย ส่วนมากมักเป็นคนที่มีภูมิต้านทานต่อเชื้อมาลาเรียอยู่บ้าง อาการไข้มักจะไม่นาน อาการอาจจะเหมือนมาลาเรียเฉียบพลันหรือไม่ก็ได้ อาจจะมีไข้แต่ไม่สูงมาก ปวดหัว ปวดท้อง อ่อนเพลีย หายเร็วเมื่อได้รับการรักษา (ศึกษาข้อมูลเพิ่มเติม) คลิ๊ก Links 

วงจรชีวิต>>แหล่งระบาด>>ลักษณะทางคลินิก>>การวินิจฉัย>>การรักษา>>การป้องกัน